Dünyanın hali zaten yeterince kötü mü? Belki de distopik bir evrende yaşadığımızı düşünüyorsun. Ancak bu başyapıtları okuduğunda, her şeyin ne kadar daha kötüye gidebileceğini tüm çıplaklığıyla göreceksin.
Distopik kurgu, ütopyanın kusursuz hayallerine karşıt duran, toplumun çöktüğü anları ve insanlığın en karanlık dehlizlerini aydınlatan bir tür. Bu eserler; çevresel yıkımdan polis devletlerine, hatta özgür iradenin tamamen yok oluşuna dek uzanan konularla, teknolojinin ve sistemlerin insanlığı nasıl dönüştürebileceğini ele alıyor.
İşte sana, edebiyatın en sarsıcı distopik romanlarından oluşan, geleceğe tutulmuş bir ayna. Birçoğu filme veya diziye uyarlanmış olsa da, bu hikâyeler kâğıt üzerinde çok daha güçlü yankılar bırakıyor.
15. Zaman Makinesi – H.G. Wells
H.G. Wells’in 1895 tarihli bu eseri, zaman yolculuğu fikrinin doğuşuna öncülük etti. Kahramanımız geleceğe doğru bir yolculuğa çıkar ve toplumu ikiye bölünmüş olarak bulur: Modern elitlerden türeyen zayıf Eloi’ler ve yoksullardan gelen ilkel Morlock’lar.
Wells, kendi dönemindeki sınıf ayrımlarına karşı sert bir eleştiri sunuyor. Bu distopya, ilerlemenin herkese fayda sağlayacağını savunan ütopik eserlere bir tokat gibi iniyor. Gelecek, teknolojiye o kadar bağımlı hale gelmiştir ki, insanlar en temel becerilerini bile yitirmiştir. Bu kitap, 19. yüzyılda bile teknolojinin bizi nasıl insanlıktan uzaklaştırabileceğine dair endişelerin var olduğunu göstermesiyle bugün bile şaşırtıyor.
14. Seçilmiş Kişi – Lois Lowry
En iyi distopik romanların çoğu, ilk bakışta birer ütopyayı andırır. Lois Lowry’nin Seçilmiş Kişi‘si de tam olarak böyle. Savaşın ve acının olmadığı bir dünya sunar, ancak bu, insanların bireyselliklerini ve geçmişin tüm anılarını feda etmeleri karşılığında sağlanmıştır.
Kitap, hafıza kavramını merkeze alır. Hafıza, acının kaynağı olarak görülür ve bu yükü taşımakla görevli tek kişi “Alıcı”dır. Ancak roman, acı olmadan neşenin de var olamayacağını sorar. Seçimlerimizi yapma özgürlüğünü kaybetmek, gerçekten yaşamaya değer mi?
13. Ben, Efsaneyim – Richard Matheson
Richard Matheson’ın Ben, Efsaneyim‘i, sayısız esere ilham vermiş bir post-apokaliptik başyapıt. Bir veba, insanlığı yok etmiştir ve hayatta kalanların çoğu vampire dönüşmüştür. Son insanlardan biri olan Robert Neville, hayatta kalmaya çalışır, ancak zamanla avladığı canavarların aslında göründükleri gibi olmadığını fark eder.
Bu eser, basit bir korku romanından çok daha fazlası. İnsanlığı tanımlayan şeyin ne olduğunu, topluluk ve medeniyet kavramlarını sorgular. Post-pandemik bir dünyada, Neville’ın yalnızlığı ve insan bağlarına duyduğu özlem, dijitalleşen dünyamızda toplulukların kaybolmasıyla yeniden anlam kazanıyor.
12. Damızlık Kızın Öyküsü – Margaret Atwood
Margaret Atwood’un 1985 tarihli bu romanı, kadınların özerkliğinin tamamen elinden alındığı, sadece üreme aracı olarak görüldüğü teokratik bir Amerika’yı tasvir eder.
Atwood, bu korkunç geleceği hayal ederken, dünyanın farklı yerlerinde kadınlara uygulanan baskı ve İran’daki İslam devrimi gibi gerçek olaylardan ilham almıştır. Roman, kadınların kazandığı tüm hakların ne kadar kolayca ellerinden alınabileceğine dair tüyler ürpertici bir uyarı niteliği taşıyor.
11. Mahşer – Stephen King
Stephen King’in bu epik eseri, iyi ve kötünün, düzen ve özgürlüğün ebedi mücadelesini konu alır. Yüzde 99 ölüm oranına sahip bir veba, dünyayı kasıp kavurur ve hayatta kalanlar iki ana gruba ayrılır. İyilerin lideri Anne Abagail ve kötülerin lideri Randall Flagg’dir.
Mahşer, insan doğasını ve otoriter bir rejime boyun eğmeye ne kadar meyilli olabileceğimizi inceler. Asıl korku, doğaüstü canavarlarda değil, insanların kendi içindeki karanlıkta gizlidir.
10. Biz – Yevgeny Zamyatin
Rusya’da yasaklanan ve yazarını sürgüne gönderen Yevgeny Zamyatin’in Biz‘i, her şeyin şeffaf binalarda yaşandığı, mahremiyetin olmadığı bir dünyayı anlatıyor. İnsanların adları yerine sayılarla anıldığı bu dünyada, bireysellik tamamen yok edilmiştir.
Bu roman, diğer distopyalar gibi, baskıcı bir toplumun aslında bir ütopya olarak sunulmasını eleştirir. İnsanlar, kendilerini tüm insani duygulardan soyutladıklarında, kimliklerini de kaybederler.
9. Beni Asla Bırakma – Kazuo Ishiguro
Bazı distopyalar, açıkça birer distopya değildir. Kazuo Ishiguro’nun Beni Asla Bırakma‘sı da öyle. Bir yatılı okulda büyüyen çocukları anlatan bu roman, masum görünen yüzeyin altında korkunç bir gerçeği saklar: Bu çocuklar, organları bağışlanmak üzere yetiştirilmiş birer klondur.
Ishiguro, insanların rahatı için korkunç gerçekleri ne kadar kolay kabul edebileceğini gösteriyor. Hikâyenin en çarpıcı yanı, karakterlerin başkaldırmaması, aksine kaderlerini kabul etmesidir. Bu durum, insanın kaderini değiştirme yetisine dair derin sorular sordurur.
8. Açlık Oyunları – Suzanne Collins
Genç yetişkin distopyasının en önemli eserlerinden biri olan Suzanne Collins’in Açlık Oyunları, otoriter bir hükümetin, onlarca yıl önceki bir ayaklanmanın intikamı olarak her yıl 24 çocuğu ölümüne savaştırdığı bir dünyayı anlatıyor.
Roman, propagandanın gücünü, Capitol’de yaşayanların diğer bölgelerdeki acıya karşı ne kadar duyarsız olduğunu ve Katniss Everdeen’in tipik “seçilmiş kişi” hikayelerinden nasıl ayrıştığını inceler. O, kahraman olmak istemez, sadece kendisinden çok daha büyük bir siyasi mücadelenin ortasında kalır.
7. V for Vendetta – Alan Moore
Bir savaş ve salgın sonrası, halkın özgür iradesini aşırı sağcı bir siyasi partiye teslim ettiği bir gelecek. Tanıdık geldi mi?
Alan Moore’un çizgi romanı V for Vendetta, baskının olduğu yerde umudun da filizlendiğini gösterir. Kimliği belirsiz bir kanun kaçağı olan V, sisteme karşı savaş açar. V, çizgi roman dünyasının en karmaşık kahramanlarından biridir. Okuyucu, V’nin hükümetin yanlış olduğunu bilse de, amacına ulaşmak için ne kadar ileri gidebileceğini sorgular.
6. Fahrenheit 451 – Ray Bradbury
Ray Bradbury’nin bu klasiği, kitapların yasaklandığı ve itfaiyecilerin kitapları yakmakla görevli olduğu bir toplumu ele alır. Ancak bu kitap, yalnızca sansür hakkında değildir. Aynı zamanda, sorgulayıcı düşüncenin ve zorlayıcı okumanın ortadan kalkmasıyla ne olacağını da sorgular.
Bradbury, totaliter bir hükümetin tek başına bilinçsiz bir toplum yaratamayacağını, insanların kendilerinin de bu duruma hevesle katılabileceğini gösterir.
5. Cesur Yeni Dünya – Aldous Huxley
Aldous Huxley’in Cesur Yeni Dünya‘sı, insanların bireyselliklerini düzen ve kontrol için feda ettiği bir geleceği öngörür. Toplum, teknolojinin o kadar ileri gittiği bir noktadadır ki, üreme yapay yollarla sağlanır ve tüketim, mutluluğun tek kaynağı olarak öğretilir.
Huxley, genetik mühendisliğinden kitle iletişim araçlarının çoğalmasına kadar birçok teknolojiyi şaşırtıcı bir şekilde öngörmüştür. İnsan olmanın, kusurlu ama gerçek olmanın ne anlama geldiğini sorgulayan bir başyapıt.
4. Tohumların Meseli – Octavia E. Butler
Octavia E. Butler’ın Tohumların Meseli‘si, sadece harika bir distopik roman değil, aynı zamanda gerçek dünyada bir ütopya yaratmak için bir yol haritası sunar. 1993’te yayımlanan bu roman, iklim değişikliğinin ve şirketlerin her şeyi yönettiği 2024 Amerika’sında geçer. Butler, ne kadar ileri görüşlü olduğunu kanıtlıyor.
Baş karakter Lauren Olamina, “Tanrı değişimdir” inancına sahip yeni bir dinin lideridir. Eser, değişime direnmek yerine uyum sağlamanın, bireysel olandan ziyade topluluk odaklı olmanın önemini vurgular.
3. 1984 – George Orwell
“Büyük Birader”, “çiftdüşün” ve “Düşünce Polisi” gibi terimleri dilimize kazandıran George Orwell’in 1984‘ü, totaliter bir diktatörlüğü ve tarihin sürekli yeniden yazıldığı bir toplumu anlatır.
Kitap, yayımlandığı tarihten bu yana her hükümetle paralellikler kurulmasına neden olmuştur. “Orwellian” kelimesi, sık sık yanlış kullanılsa da, bu kitabın temalarının hala ne kadar geçerli olduğunu kanıtlar.
2. Androidler Elektrikli Koyun Düşler mi? – Philip K. Dick
Philip K. Dick’in bu felsefi eseri, Ridley Scott’ın Blade Runner filmine ilham vermiştir. Roman, insanlardan neredeyse ayırt edilemeyen, ancak empati yeteneğinden yoksun olan androidleri avlayan Rick Deckard’ın hikayesini anlatır.
Dick, androidlerin insanlardan daha insani olup olmadığını sorgular. İnsanlar, kendi tek tanımlayıcı özelliklerini, yani empatiyi yitirirlerse, bir dünyanın yaşamaya değer olmasının ne anlamı kalır?
1. Yol – Cormac McCarthy
Diğer distopyaların aksine, Cormac McCarthy’nin Yol‘u, geriye kalan herhangi bir medeniyetten yoksun bir dünyayı tasvir eder. Bilinmeyen bir felaketle gezegen çoraklaşmıştır ve baba-oğul, bu harap topraklarda hayatta kalmaya çalışır.
McCarthy’nin minimal ama güçlü dili, bu kasvetli dünyanın doğasını vurgular. Tüm umutların tükendiği bir ortamda bile, babanın oğluna duyduğu sevgi, insanlığın hâlâ var olabileceğini gösterir.
