Londra – Modern iletişimin gürültülü çığlıkları arasında, 19. yüzyıl Fransa’sının büyüleyici ama büyük ölçüde unutulmuş bir teknolojik harikası, şiirsel bir sessizlikle yeniden gün yüzüne çıkıyor: Optik telgraf! Telefon onu tamamen eskitemeden önce, bu “açısal ve kanatlı” cihaz, Fransızların ulusal bir takıntısı haline gelmişti. Öyle ki, 1792’de bilinmeyenin dehşetiyle Parisliler erken bir versiyonunu parçalamış, Fransız Devrimi’nin ardından politikacılar ise onu “mekanik canavarlar, gizemli ve garip” olarak nitelemişti. Ancak asıl ilginç olan, bu cihazın estetik veya grotesk figüratif potansiyelinin dönemin sanatçılarını ya büyülemesi ya da rahatsız etmesiydi. Hatta Victor Hugo bile sessiz kalmamıştı; 1819 tarihli Napolyon karşıtı hiciv şiiri “Le Télégraphe”de, Paris’teki Saint-Sulpice katedralinin tepesine monte edilen telgraf hakkında “Penceremin önünde! Bu ne kadar gülünç / Odasının dışına bir telgraf yerleştirmek!” diye yazıyordu.
Optik telgrafın kısa ve şanlı hayatı – ve ilham verdiği sanatsal temsiller – Richard Taws’ın “Time Machines: Telegraphic Images in Nineteenth Century France” (Zaman Makineleri: On Dokuzuncu Yüzyıl Fransa’sında Telgrafik Görüntüler) adlı kapsamlı akademik kitabının konusu. Okuması yer yer zorlayıcı olsa da, altı bölüm boyunca görüntülerle dolu olan bu kitap, sanatçılar ve mucitler Paris ve Viyana gibi Avrupa şehirlerinde telgrafla karşılaştıkça siyasi, bilimsel ve görsel tarihler arasındaki kesişimleri gözler önüne seriyor.
Taws, daha az bilinen üç janr ressamını öne çıkarıyor: Jacques François Joseph Swebach-Desfontaines, Étienne Bouhot ve Georges Michel. Özellikle büyüleyici olanlar, Michel’in 19. yüzyılın sonlarına ait “Butte Montmartre’ın Aziz Pierre Kilisesi ile Görünümü ve Montmartre Manzarası” gibi eserleri. Burada sanatçı, puslu telgrafların ikonografisini kasvetli bulutlu gökyüzüyle birleştiriyor; çevresel ve teknolojik değişimlerden etkilenen Fransa’nın evrilen manzarasının yerinde bir temsilini sunuyor. Telgraf, ayrıca Honoré Daumier’in litografları, J. J. Grandville ve Charles Norry’nin çizimleri, Louis Pierre Baltard’ın gravürleri ve çeşitli karikatürler dahil olmak üzere çeşitli sanat tarzlarında görsel olarak temsil edilmiş.
Taws’ın temel amacı, Fransız sanatındaki telgrafın unutulmuş tarihini ortaya çıkarmak, ancak titiz araştırmalar kendi dilsel karmaşıklığı içinde kaybolabiliyor. Kitabın kronik benzeri tarzı, demistifiye etmeyi amaçladığı karmaşık görüntü ve kültürel güçler ağı kadar takip etmesi zorlayıcı. Ama bu karmaşık anlatım, sanat, bilim ve toplum tarihleri arasındaki bağlantıları araştıran okuyucuları yıldırmamalı veya cesaretlerini kırmamalı. “Time Machines”, feshedilmiş telgrafı geride bırakan diğer teknolojilere – örneğin yel değirmenleri, teleskoplar ve sıcak hava balonları – olan ilgiyi uyandırıyor. Bu sanat tarihi temsilinin ne kadarı hala zamanda kaybolmuş, keşfedilmeyi bekliyor kim bilir?
Richard Taws’ın “Time Machines: Telegraphic Images in Nineteenth-Century France” (2025) kitabı MIT Press tarafından yayımlandı ve çevrimiçi olarak bağımsız kitapçılarda mevcut. Eğer teknoloji ve sanatın kesişimindeki bu gizemli yolculuğa çıkmaya hevesliyseniz, bu kitabı mutlaka kütüphanenize eklemelisiniz!
Aklında bir şey mi var?
Yorumları göster / Yorum bırak